Evangelina, 103 anos, e unha memoria prodixiosa

É unha das persoas con máis anos do Concello de Rianxo. Igual ata é a que máis, pero iso non o sabemos ao 100%. O que si, para os anos que ten, está estupenda. De feito, non fago máis que repetirlle que coñezo xente de setenta e pico anos que está peor ca ela. Ela, Evangelina Frieiro Varela, rise e dime que foi unha lástima que non a collese cunha roupa mellor, para disimularlle as engurras da gorxa. Vamos, que xa que lle saco as fotos, que saia o mellor posible.

E aínda que na gorxa os sucos da pel si deixan ver que Evangelina ten os seus anos, na cara ten unha pel estupenda. Sen cremas nin nada. De feito, a miña presenza para a entrevista cóllea de sorpresa, xa que aparezo sen avisar. Nun momento dado, cando apreto o botón da cámara, solta “Estou peluda, non?”. Ao que a filla, Amparito, replica que poucas á súa idade teñen un pelo tan forte coma o dela. “Vaime retratar como unha momia“, insiste, ao tempo que se preocupa por non saír cos ollos pechados.

Cando lle digo que é unha das persoas con máis anos de Rianxo dime, como quen non quere a cousa: “Si? Son eu? Bueno. Non sei”. De feito, cando a entrevistei tiña 102 anos e comentábame que aínda lle faltaban uns meses para cumprir os 103. E como quen non quere a cousa, xa está neles 🙂

Ten unha memoria prodixiosa. Cando lle pregunto que cando naceu, con esa dúbida propia dos galegos e certa idade, respóstame que “Eu teño pensado que o 23 de febreiro”. Ese mesmo día, casualmente, creábase tamén o Racing de Santander e unha semaniña antes, Tomas Alva Edison presenta en Nova York a primeira película combinada cun fonógrafo, xa que daquela o cine era mudo. É o ano 1913: en España está como rei Alfonso XIII (bisavó do actual monarca) e en Australia todo está listo para comezara construír a súa capital, Canberra.

Evangelina leva vivido moito. Pero sobre todo pasou por “épocas de miseria, como hai agora”. Casou tarde para o que era habitual daquela, con 27 anos. O home tiña 33. Mercaron unha casiña en Fincheira, pouco despois de que morrera o seu inquilino, o enterrador. Era unha vivenda das típicas de Rianxo, estreitiña, “onde para pasar un tiña que apartarse o outro. Aos cinco anos de casar, xa tiñamos a nosa casiña. Pero aos pouquiños, a afurrichar, a afurrichar. Aforrar o máis que se puidera. Comíamos pero do máis baratiño”.

Vivimos nunha comunidade de loitadores e a historia de Evangelina non fai máis que probalo. O home era mariñeiro, tiña un bote de remos, que mercou de segunda man, mentras ela ía ao xornal. “Nas leiras a sachar, arrendar, a gabear,… había que facer todo sacho, que agora xa vai todo coas máquinas”, explica.

Pregúntolle se tamén ía ao monte e dime que si: “Se me chamaban, eu o que quería era traer cartiños. E á leña para o forno de pan da Pireta, e para a casa. Levábaa á cabeza, todo á cabeza, en feixes. Para o forno de pan da Pireta”.

O peor de todo é que daquela non había horario. “Non había reloxo na man”, insísteme. Polo que o traballo era de sol a sol: “Cando nacía o sol xa había que estar na leira. E cando se metía, aínda tiñas que estar. Se andaba por alí o dono, aínda que marchase o sol, había que estar un pouco, traballando. Non se podía marchar”.

A súa filla, Amparito, comenta que lle doía vela traballando tan duro, así que cando puido, sacouna de andar ao xornal. Debía ter uns 59 anos. Iso si, como indica a filla, despois adicábase á horta da casa, pois sempre foi moi traballadora. Non parou ata os 99 anos: “Aínda hai tres anos que facía as súas cousas: collía os allos, as cebolas, sachábas, apañaba a herba… ata que puido e lle gustou, fíxoo”.

Evangelina lembra tamén as vivencias da guerra, cando “aínda estaba solteira”. Di que “viñan polas portas e dicían, “fuera, fuera, a la calle, a la calle”. E despois: “Cara al sol, con la camisa nueva…”, a cantar” nas manifestacións que se facían en Rianxo. “Que gañas habería de cantar tendo aos meus irmáns na guerra?”, conclúe.

Ao pouco de rematar a guerra comenta que “se pasou máis fame ca fartura”. Daquela era moi habitual que os nenos tivesen o chamado “aire”. Moitas veces dicíase que era porque durmían cos gatos e collían esa enfermidade. “Eu levei a unha sobriña e á miña Carmen, enfermas, ao Corpus Santo a Padrón, a pasar o aire. Estaban flaquiñas, Dios mío”, rememora. O aire, non era outra cousa que a falta de comida e os tempos difíciles que tiveron que pasar.

Evangelina non deixa de sorprenderme. A súa cabeza, a pesar de albergar recordos de máis dun século, funciona á perfección. Quero saber cantos netos e bisnetos ten e non falla. “Netos creo que son 8. E bisnetos me parece que son 10”. Pregúntalle a Amparito e despois de botar contas, o dato é exacto.

Fálame tamén dos irmáns vivos. Foron 13, pero agora quedan Avelina (que reside en Palma de Mallorca e ten 94 anos), Martín (que ten uns 90 anos) e Amparo (que anda polos 88). Así que non podo máis que dicirlle que a familia é de boa raza, porque todos son lonxevos. Ela, de momento, a que máis.

Non obstante, nun par de momentos durante a conversa dime que prefire irse. A pesar de que eu a vexo estupenda, murmura “que fago eu aquí? A cabeciña agora vóame e non oio nada, as pernas teño que fregalas porque me teñen un formigón, os riles xa me doen ao andar un pouco…”. E finaliza cunha frase moi galega: “Que lle queres ló?”.

Volvo comentarlle que estou abraiado coa súa memoria, en que para os anos que ten non está encamada, pero insiste: “Eu só estou esperando que me leven. Non teño máis ca pel pegado aos ósos. Que fago neste mundo?“. Supoño que ao final os anos si pesan. E así como hai xente que quere loitar contra o tempo e á que lle gustaría vivir eternamente, os galegos sempre sentimos moi de preto a vida e a morte como parte dun ciclo natural.

Etiquetas: Evangelina Frieiro Varela, Rianxo, xente