Autoría do texto e imaxes cedidas por: Marina Losada Vicente
I
Recibo unha chamada de miña nai. Adiántame que vai a darme unha noticia… boa. Boa! Non penses que temos moitas noticias boas que darnos por teléfono. Cando mamá e mais eu nos chamamos acostuma a ser para dicirnos que morreu alguén. O resto das novas esperan a que nos vexamos. Como a muller non é de moito suspense… aclaroumo pronto:
—Avelina xa ve!
—Que o fixo posible!? —pregunteille dobremente sorprendida. Avelina recuperara a vista e tamén o seu nome!
II
Querida Avelina: Espero que ao recibo destas letras a túa saúde non empeorase moito. Sei que xa perdiches a vista toda, confirmoumo Lola, a túa cuñada, ao tempo que me comunicaba con tristura que deixaras Rianxo de forma definitiva. Noventa e cinco anos, Avelina! Lola ten a mesma idade e os sobriños traballan, teñen cargas propias… e, no teu estado, era cuestión de tempo que che trasladaran a unha residencia.
Pensando nas próximas festas, váiseme facer raro non verche contemplando como se vai vestindo a vila de postos de garapiñadas, tómbolas, carruseis… De forma especial na Guadalupe, a festa máis importante do ano, sendo túa a honra de ter a chave e custodia da súa capela. Ti eras parte do decorado, no peitoril do Campo de Arriba, apoiada a cara nas mans, cóbados comulgando coa pedra, que mesmo parecías peza do balaustre…
Cando souben que Avelina estaba nunha residencia foi o primeiro que me viu á cabeza: Escribirlle unha carta. Escribirlle unha carta a Avelina, que sabía que quedara cega! Sabes a canción “Escribir e non firmare é como escribir ao vento, quen me dera a min sabere onde tes o pensamento…?” O pensamento está en Avelina. Que sei eu de Avelina? Acaso estivo algunha vez namorada? De poder escoller, que desexaría ser na vida? Queixouse algunha vez Avelina do baleiro dunha casa na que viviu soa máis de trinta anos? Que motor move hoxe a Avelina para amar á vida máis alá do gusto polos doces, lambereteira como seguirá sendo?
III
(Na imaxe, Avelina a segunda pola esquerda)
Avelina viviu no Campo de Arriba e sábese amiga da miña nai, veciña da rúa de Arriba, ambas as dúas rúas enmarcando é praza de Castelao. Téñense un cariño moi especial. Cando se atopaban, daba gusto velas falar. Eses espaventos, esas voces, esas miradas… esa complicidade! Eses silencios…
Traballou como modista autónoma -de ser hoxe-, noutrora costureira. Miña avoa dicía que era a única que lle sabía dar aos seus vestidos o corte tal e como lle prestaba. Xa se retirara cando fixo a súa primeira comuñón. Sei o raro que soa, mais foi así. Axudaba na parroquia e foi o cura quen reparou en que, aínda con toda a presenza que tiña no culto, especialmente na capela de Guadalupe, o seu santuario persoal, xamais comulgaba. Niso e noutras cousas, Avelina é diferente ao resto das persoas que coñezo e por iso non deixou nunca de sorprenderme.
Hai uns anos descubrín que adora as fotografías e que ten un elevado concepto de si mesma. Atópase guapa en todas! Un día leveille unha que lle sacara o meu fillo. Quedou tan agradecida que se fartou de darme bicos. Tamén á foto. Vendo a súa reacción, tratei de recompilar fotos dela. Cheguei á súa casa cun bo feixe nun sobre. Non estaba e, pensando na ilusión que lle farían, paseillas por debaixo da porta. Sentinlle moitas veces chamar “burra” a outras persoas -era o máximo insulto do que dispoñía Avelina-, mais non a min. Non sei moi ben o que me chamou, “burra” non era suficiente para aquela ocasión. Berroume porque deixei as fotos no chan! De pisar o sobre, non lle pasou nada ao seu contido. Aínda así, quedoume claro que para ela fora unha ofensa. Un agravio serio e non souben como pedirlle desculpas, torpeza que me levou a buscar de intermediaria a mamá. Avelina perdooume e invitounos a ver o seu álbum de recordos: Fotos dos sobriños e sobriñas, algunha voda, paseos coas amigas da xuventude un día de festa, excursións da catequese, unha merenda con Teresa Castelao na casa da rúa de Abaixo…
Sinalando unha muller da que eu xa tiña referencias, nunha foto de fai cincuenta anos, contoulle a miña nai algo que non tivera ocasión de comentar xamais: Aquela muller casada saía pola noite ao balcón da súa casa e comunicábase cun home da mesma rúa, tamén casado, que se asomaba a unha terraza que tiña no seu tellado. Nin unha vez nin dúas… moitas veces se atopou con aquel cadro que tan raro lle parecía.
Mamá contoulle algo que toda a rúa sabía, agás claro os cónxuxes enganados. Non entendeu Avelina a explicación, sobre todo polo home, que lle parecía moi serio e felizmente casado. Mamá, metendo o dedo furabolos da man dereita dentro do puño pechado da outra man, confirmoulle que eran amantes, para decepción de Avelina, que non vía o mundo cos mesmos ollos con que o miramos nosoutras. Nun xesto de repulsa, pechou o álbum de fotos cunha tristura nos ollos que me sorprendeu.
Diferente é pouco. Avelina é única nas percepcións todas. Apaixonada das telenovelas, terías que ver a Avelina, xa cumpridos ós noventa, explicando os enredos dun capítulo. Non lle perde o fío, e sabe moi ben como van as cousas! -admirábase a cuñada, que despois de meses e meses, xa non podía dicir quen era quen.
Nin imaxinas o que era capaz de controlar Avelina tendo como radio de acción diaria, semanal e anual pouco máis de cen metros, nos que se incluía a casa de Lola, a igrexa de Santa Columba, a capela de Guadalupe, o centro médico, a súa entidade bancaria, a peiteadora e as tendas. A súa vida toda! Avelina sabía quen faltaba na vila, preocupándose de preguntar que lle pasara. Levaba a conta dos habitantes de toda a parroquia.
Avelina sabía ler nas miradas, e volverá a sabelo, agora que recuperou a vista. Ten ese don. Despois de varios días de notarme ausente, esperoume no campo de Arriba para acariñarme. Era certo que eu tiña unha tristura no corpo e cando mo preguntou, souben que non a podería enganar dicíndolle que non era nada. Tamén souben que eu lle importaba de verdade. E a raro que poida parecer, en canto lle dei explicado o que me pasaba, dou de forma certa coa persoa que me facía dano. Nin hoxe entendo como puido sabelo, nin sequera llo dixera a miña nai.
IV
(Na foto, Avelina tamén é a segunda pola esquerda)
Avelina perdía a vista e non dou unha queixa, acostumada a vivir cara a dentro. Cando tiñas algo de présa podía ser unha sorte cruzarte con ela e que non che recoñecera, mais acababas botando de menos a súa proximidade, sobre todo miña nai. O especialista do hospital díxolle á familia de Avelina que o problema na vista era operable. Operable cun porcentaxe alto de melloría. Pero a aquela bata branca de formigón armado non lle parecía ben perder o tempo e os cartos da Seguridade Social en Avelina! Un dos factores que argumentou foi que lle sería difícil levar ben o postoperatorio. Incrible! Avelina perdeu toda a vista que tiña e o médico que a levaba pensou que operala era unha perda de tempo! E así a mandou para á casa, sen solución, condenada en vida a unha noite perpetua. A familia tivo que buscar axuda, primeiro a domicilio e finalmente Avelina pasou a unha residencia, mais seguiron insistindo en que debería ser operada. Aínda que un médico sen corazón pode ser unha barreira infranqueable, un sobriño coa razón da súa parte sabe ser auga que mova muíños. Defendendo a Avelina, obrigou ao sistema a realizar a operación, que foi un éxito. Avelina, maio de 2023, recuperou a vista. Pena de meses estragados!
Avelina padecera, con catro ou cinco anos, unha enfermidade que a deixou xorda. Xorda. Xa pasaran uns meses cando a nai se dou de conta de que a nena non oía. Levaba tempo notándoa rara, distraída, que non lle facía caso… berrándolle, mais a nena… Ata que un día lle caeu unha tarteira das mans e se dou conta de que a filla non moveu un músculo do corpo. Estaba de costas e así quedou a criatura, nin virou a cabeza. Xorda.
Deixar de oír levouna a esquecer as palabras. Avelina conservou moi poucas, “mamá” era unha delas. Aquel mesmo día comezou a perder o nome propio, Avelina, a súa identidade primaria, que era visible só cando asinaba, pasando a ser A Muda. É de entender que ela non o sabe… nin tampouco que agora, na residencia, volve a ser Avelina. Avelina, non me caso de escribir o seu nome. Débollo. Debémosllo!
Concibes a vida de Avelina sen poder ver? Figúraste a Avelina na sombra da noite para sempre, renunciando a unha operación que lle devolvera a vista? Faste cargo da impotencia da familia?
Imaxinas o que pode ser quedarse cega, condenada por un médico que pon por diante a saber que estatísticas, para unha Avelina que fala coas mans, co corpo, co xesto e escoita cos ollos?
Fotos de Rianxo 